Ajurvedski lekovi pobuđuju prirodne mehanizme isceljenja i samoobnove i, po pravilu, nemaju kontraindikacije.
Ajurveda je sanskritska složenica sastavljena od dva pojma - ''ajus'', život i ''veda'', znanje. Ajurveda je, dakle, znanje o celokupnom opsegu života. Stoga i razumevanje zdravlja i briga o zdravlju, koje se u ajurvedi naziva ''svasta'' (sanskrit. celina), zahteva da se uzme u obzir celina života.
Cilj ajurvede je savršeno zdravlje, stanje potpunog duhovnog, mentalnog, telesnog i socijalnog blagostanja, u čijoj osnovi se nalazi integrisana, prosvetljena svest, utvrđena u bitku, transcendentalnoj realnosti života. Prema tradicionalnom razumevanju, ajurveda je nastala iz neposrednog uvida vedskih rišija (videlaca) temeljnih prirodnih zakona i ljudske fiziologije - unutar sopstvene svesti i data je, u prvobitnoj formi, kao cela.
Najstariji tekstovi: Rigveda i Atharvaveda (5000 p.n.e.), Ćaraka Samhita i Sušruta Samhita zapisani su pre oko 3.000 godina. Vreme je dovelo do fragmentacije ajurvede - funkcionalnog razdvajanja pojedinih pristupa i postupaka, koji su se kao održali unutar tradicionalnih ajurvedskih porodica i škola.
Grane ajurvede su:
interna medicina (Kaja Ćikitsa)
pedijatrija (Kaumara Brhitja)
psihijatrija (Bhuta Vidja)
otorinolaringologija i oftamologija (Šalakja Tantra)
hirurgija (Šalja Tantra)
toksikologija (Agada Tantra)
gerijatrija (Rasajana Tantra)
eugenika & afrodizijaci (Vađekarana Tantra).
Osnovni koncepti su: tri doše - Vata, Pita i Kapha - tri podvrste biološke inteligencije koje kontrolišu sve nivoe fiziologije; Dhatui: 7 principa biološke inteligencije odgovornih za formiranje 7 glavnih tkiva u telu; Prakriti: osnovna (urođena) priroda jedinke, odnosno konstitucionalni tip (ne menja se tokom života); Vikrti: poremećaj ravnoteže u došama, osnovni je uzrok bolesti i patnje. Osnovni dijagnostički postupak je pulsna dijagnoza - nadi vigjan.
Ajurveda drži da je u pulsu čoveka sadržana celokupna informacija o stanju njegove fiziologije i svesti - postojeće, očitovane neravnoteže, kao i one koje će se tek pojaviti.
Drugi postupci su: fizički pregled, pregled urina, fecesa, jezika i očiju, kože i uha, ispitivanje taktilnih i slušnih funkcija, informacije o vastuu, i dr.
Prevencija se u ajurvedi zasniva na dnevnoj rutini u skladu sa prakriti osobe – ranom buđenju i ranom odlasku na počinak, meditativnim vežbama, tehnikama neurorespiratorne integracije (pranajama) i neuromuskularne integracije (joga asane), ishranom u skladu sa konstitucionalnim tipom i dnevnim ciklusima Vate, Pite i Kaphe, redovnom i umerenom fizičkom vežbanju, povremenom uzimanju ajurvedskih dodataka ishrani, sezonskom čišćenju organizma, i dr.
Život i rad u vastu zgradama, orijentisanim u skladu sa kardinalnim stranama sveta i unutrašnjim prostorom precizno organizovanim oko bramastana, središta (odnosno težne tačke) nužan je preduslov mentalnog i telesnog zdravlja. Panćakarma, sezonsko čišćenje organizma od ame (endogenih i egzogenih nečistoća) preventivan je postupak, a takođe se, kada je to indicirano, koristi i u lečenju. Postupak lečenja uključuje korišćenje biljnih i mineralnih lekova, psiho-relaksacione postupke, postupke fiziološkog čišćenja, specifičnu ishranu, odgovarajuću dnevnu rutinu, aromaterapiju, hromoterapiju, gandharva veda muziku, vedske vibracione tehnologije i dr. Tradicionalno, ajurveda se primenjuje isključivo u vastu objektima.
U ajurvedi postoji više od 5.000 biljnih vrsta koje se koriste u lečenju, prevenciji ili kao dodaci ishrani. Ajurvedski lekovi su biljnog, životinjskog i mineralnog porekla. Deluju tako da pobuđuju prirodne mehanizme isceljenja i samoobnove i po pravilu, nemaju kontraindikacije.
Dodaci ishrani su posebne, najčešće biljne formule, koje se koriste za jačanje pojedinih mentalnih ili telesnih funkcija, čiji sastojci nisu u dovoljnoj meri prisutni u redovnoj ishrani. Posebno dragoceni pripravci su tzv. rasajane (ono što ishranjuje tkiva), kao što su rasajane za decu, učenike, osobe u menopauzi, osobe prekomerne izložene stresu i dr.
Postoje i univerzalne rasajane. Najpoznatije su amrit kalaš i trifala čurna. Tokom poslednje četiri decenije, urađeno je više od 600 istraživanja o različitim modalitetima ajurvede na Univerzitetima Harvard, Jel, MIT, Stanford, UCLA (USA), Ruskoj akademiji medicinskih nauka, i brojnim drugim istraživačkim institucijama.
